بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - به گزارش صد آنلاین،روز ملی صادرات، 29 مهر، فرصتی است برای بررسی وضعیت صادرات غیرنفتی ایران و ترویج فرهنگ صادرات در کشور. رهبر معظم انقلاب اسلامی با تأکید بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، توجه ویژه‌ای به تقویت این حوزه داشته‌اند و بر اهمیت نقش فعالان اقتصادی در ایجاد تحول در صادرات تأکید کرده‌اند.
در سال‌های اخیر، به ویژه در نیمه دوم دهه 90، صادرات غیرنفتی ایران دچار رکود قابل توجهی شده است، که عوامل مختلفی مانند عدم توجه به بازارهای همسایه و عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌های صادراتی در این زمینه مؤثر بوده‌اند.
بازگشت به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، ایجاد زیرساخت‌های لازم و تمرکز بر بازارهای جدید، به ویژه در قاره آفریقا، می‌تواند به عنوان راهکارهای مؤثری برای توسعه صادرات غیرنفتی کشور به شمار رود.
با توجه به موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک ایران، بهبود روابط تجاری با همسایگان و سرمایه‌گذاری در لجستیک می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای فعالان اقتصادی فراهم کند. در ادامه، به بررسی وضعیت صادرات غیرنفتی ایران و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی می‌پردازیم.
29 مهر روز ملی صادرات است و این روز با هدف ترویج فرهنگ صادرات، تقدیر از فعالان اقتصادی و بررسی راهکارهایی برای رسیدن به جهش صادرات نام‌گذاری شده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، با توجه به اهمیت این حوزه توجه ویژه ای به این حوزه داشته اند. ایشان با ابلاغ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، تأکید کردند: پیروی از الگوی علمی و بومی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، عامل شکست و عقب نشینی دشمن در جنگ تحمیلی اقتصادی علیه ملت ایران خواهد شد، همچنین اقتصاد مقاومتی خواهد توانست در بحران‌های رو به افزایش جهانی، الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد و زمینه و فرصت مناسب را برای نقش آفرینی مردم و فعالان اقتصادی در تحقق حماسه اقتصادی فراهم کند.
همچنین ایشان در بند 10 این سیاست ها به ارائه چند راهکار برای حمایت از صادرات به منظور افزایش توان ارزآورزی اقتصاد اشاره می کنند، که به شرح زیر می باشد:
حمایت همه جانبه‌ هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت از طریق:
تسهیل مقررات و گسترش مشوق‌های لازم.
گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساخت‌های مورد نیاز.
تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات.
برنامه ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل‌دهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه.
استفاده از ساز و کار مبادلات تهاتری برای تسهیل مبادلات در صورت نیاز.
ایجاد ثبات رویه و مقررات در مورد صادرات با هدف گسترش پایدار سهم ایران در بازارهای هدف.
وضعیت صادرات غیر نفتی ایران بعد از انقلاب
همانطور که در نمودار زیر مشخص است، تقریبا به جز نیمه دوم دهه 90 همواره صادرات غیر نفتی ایران در روندی رو به رشد قرار داشته است. اگرچه در آمار رسمی صادرات غیر نفتی که توسط گمرک ایران منتشر می شود در برخی سال ها برخی اقلام به فهرست صادرات نفتی کشور افزوده یا کسر شده اند که این تغییرات تاثیرات جزئی در روند مذکور داشته است. وضعیت صادرات غیر نفتی بعد از ابلاغ سیاست های مقاومتی
به نظر می رسد آن طور که باید و شاید روند صادرات غیر نفتی کشور پس از ابلاغ بند 10 اقتصاد مقاومتی و تاکید این بند بر ارزآوری بیشتر از صادرات روند صادراتی کشور از سال 96 تا 99 با نزول قابل توجهی همراه بوده است.
البته همانطور که در نمودار زیر مشخص است روند صادرات غیر نفتی ایران از سال 1400 به بعد با رشد قابل توجهی روبرو شده است به طوری که طبق آخرین آمار گمرک ایران به بیش از 50 میلیارد دلار رسیده است.
این در حالی است که در سال 99 در افتی کم سابقه ارزش صادرات غیر نفتی ایران به کمتر از 35 میلیارد دلار نزول کرده بود.
عدم رشد حجم صادرات غیرنفتی به کشور های منطقه در دهه 90
نکته قابل توجه دیگری که از آنالیز دقیق روند ارزش صادرات غیر نفتی ایران به مقاصد صادراتی خود مشخص می شود، عدم تمرکز ویژه در خصوص صادرات محصولات غیر نفتی به کشور های همسایه است.
طبق بند 10 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، برنامه ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل‌دهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه، یکی از مسیر های مهم برای افزایش ارزآوری کشور است.
اما بررسی ها نشان می دهد ارزش صادرات غیر نفتی کشور به کشور های همسایه شامل آذربایجان، پاکستان، عراق، افغانستان، ترکیه و امارات حداقل در طول دهه 90 با تغییر قابل توجهی همراه نبوده است و بعضا کاهش نیز پیدا کرده است.
چین مهم ترین شریک تجاری ایران
بررسی ارزش صادرات ایران به شرکای تجاری خود، به وضح نشان می دهد که چین مهم ترین شریک تجاری ایران است. به عنوان مثال در سال 1402 حجم صادرات غیر نفتی ایران به چین به بیش از 14 میلیارد دلار می رسد که این عدد نشان دهنده اهمیت بالای این کشور به عنوان یکی از مقاصد صادراتی ایران است.
لازم به ذکر عمده سبد صادراتی ایران به چین، نیز شامل محصولات پتروشیمی ومعدنی است. در همین راستا، پروپان مایع، بوتان مایع، متانول، سنگ آهن و کنستاره آهن به ترتیب بیشترین سهم در سبد صادراتی ایران به کشور چین را تشکیل می دهند.
روند صادرات غیر نفتی بعد از ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی به جز نیمه دوم دهه 90 در یک روند صعودی قرار داشته است. توقف روند صعودی صادرات غیر نفتی در نیمه دوم دهه 90 دلایل مختلفی دارد.
بر این اساس به نظر میرسد بازگشت به سیاستهای اقتصاد مقاومتی از جمله اولویت دهی مقاصد صادراتی به کشورهای همسایه و بازارهای جدید میتواند در حوزه توسعه صادرات غیر نفتی راهگشا باشد.
در نیمه دوم دهه 90 در توسعه صادرات از چه مواردی غفلت شد؟
کارشناسان معتقدند حضور مستمر و فعالانه تجار ما در بازارهای بزرگ و با پتانسیل بالا مانند بازار آفریقا، می‌تواند فرصت‌های جدید و بکری را در برابر تولیدکنندگان کشور قرار دهد که میتواند نقش جدی در توسعه اقتصادی داشته باشد.
همچنین اگر وضعیت لجستیک کشور تقویت شده و روابط تجاری خارجی با همسایگان جهان بهبود یابد، با توجه به موقعیت ژئوپلتیک جغرافیایی کشور که به عنوان صلیب طلایی کریدورهای شمال – جنوب و شرق - غرب محسوب می‌شود می‌توان تا دیر نشده کشور را به شاهراه تبادلات اقتصادی جهان و هاب صنایع تبدیلی و خلق ارزش افزوده مبدل کرد.
از سوی دیگر در رابطه با تجارت چه در خصوص توان داخلی و چه در رابطه با بازارهای هدف، اطلاعات و آمار همه جانبه و روزآمد و کاملی در اختیار فعالان اقتصادی باشد تا با تحلیل‌های دقیق، برنامه‌ها و اقدامات عملی جدی را میسر ساخته و با چشمانی باز در بازارهای هدف حضور داشته باشیم.
بعد از ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی به جز نیمه دوم دهه 90 همواره صادرات غیر نفتی ایران در روندی رو به رشد قرار داشته است. غفلت از کشف و حضور در بازارهای جدید از جمله آفریقا با وجود تاکید سیاستهای مذکور از جمله دلایل سکته صادرات در سالهای اخیر است.